Το Φάος ή Φως και τα Φώτα

«Σήμερα τα Φώτα κι ο φωτισμός

η χαρά μεγάλη κι ο αγιασμός»

 Τα Θεοφάνια είναι μια μεγάλη ετήσια χριστιανική εορτή σε ανάμνηση της Βάπτισης του Ιησού Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό από τον Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή. Λέγονται και Επιφάνια ή Φώτα.

Το όνομα της εορτής προέκυψε από τη φανέρωση των τριών προσώπων της Αγίας Τριάδας, που συνέβη, σύμφωνα με τρεις Ευαγγελιστές, κατά τη διάρκεια του βαπτίσματος του Ιησού. Η Αγία Τριάδα φανέρωσε τον εαυτό Της στην ανθρωπότητα και τη φώτισε, ώστε να γνωρίσει, ποιον δρόμο να ακολουθήσει, για να σωθεί.

Και τα τρία ονόματα της εορτής έχουν σχέση με το αρχαίο ελληνικό ουσιαστικό το φάος- φῶς, που προέρχεται από ρήμα φάω (=λάμπω, φωτίζω).
Η λέξη φως στην αρχαιότητα σήμαινε επίσης τη λάμψη, τη δόξα, αλλά και τη σωτηρία, τη χαρά. Κι ο Χριστός χρησιμοποίησε την έννοια του φωτός για να χαρακτηρίσει τον Εαυτό Του και τη διδασκαλία Του σωτηρία και ζωή:

«Εγὼ εἰμι τὸ φῶς τοῦ Κόσμου· ὁ ἀκολουθῶν μοι οὐ μὴ περιπατήσῃ ἐν τῇ σκοτίᾳ ἀλλ’ ἕξει τὸ φῶς τῆς ζωῆς». (Κατά Ιωάννην, 8:12).

(Ανατολή στην Πάφο της Κύπρου)

Συγγενικές λέξεις του ρήματος φάω είναι τα Φαέθων, φαεινός, φαίνω, φώσκω, φωστήρ και τα νεοελληνικά φαίνομαι, φανερός, φωτίζω, φωτιά.

Το φάος, λοιπόν, με γενική του φάεος και δοτική τω φάει!
Ο Όμηρος στην Ιλιάδα αναφέρει μια υπέροχη παράκληση του ήρωα Αίαντα, του γιου του Τελαμώνα, εξάδελφου του Αχιλλέα, με την οποία απευθύνεται στο Δία ζητώντας να ξαναφωτίσει τον κόσμο που ξαφνικά σκοτείνιασε, κατά τη διάρκεια μιας μάχης του Τρωικού πολέμου. Το γεγονός αυτό θεωρήθηκε από όλους κακός οιωνός, σημάδι επερχόμενου θανάτου . Ο Αίας δε φοβάται το θάνατο αλλά ζητάει το φως για να πολεμήσει και να δοξαστεί. Θέλει όλοι να δουν και να θαυμάσουν την ανδρεία του.
 
«Ζεῦ πάτερ ἀλλὰ σὺ ῥῦσαι ὑπ᾿ ἠέρος υἷας Ἀχαιῶν,
ποίησον δ᾿ αἴθρην, δὸς δ᾿ ὀφθαλμοῖσιν ἰδέσθαι·
ἐν δὲ φάει καὶ ὄλεσσον»
(Ὁμήρου Ἰλιάς, Ρ 645-647)
 
(Δία πατέρα, σῶσε ἐσὺ ἀπὸ τούτη τὴν καταχνιὰ
τοὺς γιοὺς τῶν Ἀχαιῶν. Κάνε ξαστεριά. Δῶσε
νὰ ἰδοῦν τὰ μάτια! Κι ὕστερα χάλασέ τους!
Μὰ στὸ φῶς!)

(Ανατολή, Τζέντα, Σαουδική Αραβία)

Η λέξη φως είχε και τη σημασία της διαύγειας, της αλήθειας και της αγνότητας. Και σήμερα λέμε «να βγουν όλα στο φως», δηλαδή να λάμψει η αλήθεια. Στο θεό της μαντικής, που "φώτιζε", αποκάλυπτε τα μελλούμενα στους ανθρώπους, τον Απόλλωνα, οι αρχαίοι Έλληνες είχαν δώσει το επίθετο Φοίβος, δηλαδή αγνός, φωτεινός.
Το φως του ήλιου για τους αρχαίους ήταν συνώνυμο με τη ζωή. Με αυτή τη σημασία πέρασε στο δημοτικό τραγούδι και αργότερα στη νεότερη Ελληνική ποίηση. Προσέλαβε και  άλλες έννοιες, όπως αλήθεια, δικαιοσύνη, ελευθερία, αξιοπρέπεια, ελπίδα.

Το πρώτο φως της Αυγής, που διαλύει τους φόβους της νύχτας, φέρνει παρηγοριά, χαρά, δύναμη κι ελπίδα στους θνητούς αλλά και στους αθάνατους. Η θεά Ηώ, θεά παρήγορη και φωτεινή, φώτιζε τον Κόσμο.

«Απ΄ του πανώριου Τιθωνού την αγκαλιά η Αυγούλα

σηκώθη, κι έφερε το φως σε αθάνατους κι ανθρώπους».
(Ομήρου Οδύσσεια, ραψ ε, στιχ. 1-2)

(Το πρώτο φως της ημέρας. Τζέντα, Σαουδική Αραβία)

Η ολόφωτη Ελευθερία, όπως την οραματίζεται ο ποιητής, θα δώσει δύναμη και θάρρος στους σκλαβωμένους Έλληνες, ώστε να απαιτήσουν ελεύθερη και αξιοπρεπή ζωή.
 

«Λάμψιν έχει όλη φλογώδη

χείλος, μέτωπο οφθαλμός·
φως το χέρι, φως το πόδι,
κι όλα γύρω σου είναι φως».
(Δ. Σολωμός, Ύμνος εις την Ελευθερίαν, στροφή 95).

(Το τελευταίο φως της ημέρας. Δύση, Τζέντα, Σαουδική Αραβία)

Και άλλος ποιητής την Ελευθερία-Φως τη θεωρεί γενεσιουργό δύναμη όλων των ανθρωπίνων αξιών.
 

«Αξιον εστί το Φως

και η πρώτη χαραγμένη στην πέτρα ευχή του ανθρώπου».
(Οδ. Ελύτης, Άξιον Εστί).

Στην ποίηση του Γ. Σεφέρη το φως παίζει ένα παιχνίδι με τη σκιά, είναι το Καλό που επικρατεί του Κακού.
 

«Αγγελικό και μαύρο, φως,

γέλιο των κυμάτων στις δημοσιές του πόντου,
δακρυσμένο γέλιο…»
(Γ. Σεφέρης, Το Φως).

(Λάμπες από φυσητό γυαλί. Αμμάν, Ιορδανία)

«Μια ιστορία από φως, στο φως»

Το περασμένο καλοκαίρι το  Μουσείο της Ακρόπολης προσκαλούσε τους επισκέπτες του να ανακαλύψουν στις συλλογές του, εκθέματα που αφηγούνται μικρές ιστορίες για το φως.

(Κινέζικα φωτιστικά οροφής)

Για το φως του Θεού ήλιου που τόσο εντυπωσίασε τον αρχαίο Έλληνα, ώστε να το θεοποιήσει, αλλά και για το φως που ο ίδιος δημιούργησε. Για το καθημερινό φως μέσα και έξω από το σπίτι του, για το ιερό φως που έκαιγε στους ναούς των θεών του και για το τελετουργικό φως που τον συνόδευε σε σημαντικές στιγμές της ζωής του!