Το Σάββατο του Λαζάρου, οι "Λαζαρίνες" και τα "λαζαράκια"

Από σήμερα, Σάββατο του Λαζάρου, μπαίνουμε και επίσημα πια στην εβδομάδα του Πάσχα.

Το Σάββατο του Λαζάρου είναι μια από τις πιο σημαντικές ημέρες της Ορθοδοξίας, αφού σηματοδοτεί αφενός το θάνατο και αφετέρου τη ζωή.

Εορτάζουμε την πρώτη Λαμπρή, την "έγερση" του φίλου του Χριστού, του "αγέλαστου" Λάζαρου.

Η ανάσταση του νεκρού για τέσσερις ημέρες Λαζάρου είναι το τελευταίο και το μεγαλύτερο θαύμα του Χριστού.

(Η ανάσταση του Λαζάρου, 15ος αιώνα, σχολή του Νόβγκοροτ) 

Ο φόβος και ο τρόμος για όσα γνώρισε στον άλλο κόσμο άφησαν τόσο βαθιά σημάδια στην ψυχή του Λάζαρου που, όπως λέει η παράδοση, μετά την Ανάστασή του δε γέλασε παρά μόνο μια φορά, όταν είδε κάποιον χωρικό στο παζάρι να κλέβει μια στάμνα και να φεύγει κρυφά.

"Βρε, τον ταλαίπωρο, είπε. Για ιδές τον πώς φεύγει με το κλεμμένο σταμνί.

Ξεχνάει ότι κι αυτός είναι ένα κομμάτι χώμα, όπως και το σταμνί. Το 'να χώμα κλέβει τ' άλλο. Μα δεν είναι να γελούν οι πικραμένοι;" και χαμογέλασε.

Στις ημέρες μας, εκατοντάδες χρόνια μετά το θαύμα του Λαζάρου, πολλά έθιμα εορτασμού έχουν χαθεί μέσα στο χρόνο.

Παλιότερα οι εκδηλώσεις εορτασμού ήταν πολλές και ποικίλες, ωστόσο σήμερα έχουν λησμονηθεί.

Για παράδειγμα, τα κάλαντα του Λαζάρου τραγουδιούνται σε ελάχιστες περιοχές, ενώ παλιότερα ήταν από τα πιο ζωντανά έθιμα και έδιναν ιδιαίτερο τόνο στις μικρές κοινωνίες.

Τα κάλαντα του Λαζάρου στη Στερεά Ελλάδα, τη Μακεδονία και τη Θράκη ήταν αποκλειστικά σχεδόν γυναικεία και τα τραγουδούσαν κοπέλες διαφόρων ηλικιών, ακόμα και κορίτσια τις παντρειάς, που ονομάζονταν "Λαζαρίνες" ή "Λαζαρίτσες", που έβρισκαν έτσι την ευκαιρία να γίνουν γνωστές και σαν υποψήφιες νύφες.

Το έθιμο των "Λαζαρίνων" στα χρόνια της Τουρκοκρατίας είχε κοινωνική σκοπιμότητα.

Οι γυναίκες και ιδίως τα νέα κορίτσια, που δεν έβγαιναν συχνά έξω από το σπίτι, επειδή τα ήθη της εποχής και ο φόβος της αρπαγής τους από τους Τούρκους τις περιόριζαν, είχαν την ημέρα αυτή κάποιες ελευθερίες: γίνονταν αλληλογνωριμίες και νυφοδιαλέγματα και σε λίγο καιρό ακολουθούσαν τα προξενιά, τα αρραβωνιάσματα και οι γάμοι!

Την παραμονή, λοιπόν, της γιορτής, οι "Λαζαρίνες" ξεχύνονταν στα χωράφια έξω από τα χωριά για να μαζέψουν λουλούδια που με αυτά θα στόλιζαν το καλαθάκι τους. Την άλλη ημέρα, ντυμένες με τοπικές ενδυμασίες, τραγουδούσαν τα κάλαντα του Λαζάρου.

Θυμάμαι ότι ανήμερα το Σάββατο τραγουδούσαμε κι εμείς, μικρά κορίτσια τότε στην Αταλάντη “το Λάζαρο”, και γυρίζαμε όλα τα συγγενικά και φιλικά σπίτια με τα ανθοστόλιστα καλαθάκια μας και συγκεντρώναμε αυγά ή ό τι άλλο μας έδιναν οι νοικοκυρές.

Πάντα όλες κάτι έβρισκαν να μας δώσουν, γιατί δεν ήθελαν να θεωρηθούν τσιγκούνες και να πουν γι΄αυτές: "Ποτέ της αυγό δεν έδωσε, ούτε τ' αγίου Λαζάρου!"

Τα λόγια του τραγουδιού για το Λάζαρο διαφέρουν από τόπο σε τόπο. Άλλοτε αναφέρονται στην ανάσταση του Λαζάρου και είναι συνήθως μέτρια στιχουργήματα και άλλοτε πάλι αποτελούν παινέματα προσώπων που αγγίζουν τα όρια υψηλής ποιητικής δημιουργίας.

Αρχίζουν με τον προσδιορισμό της ημέρας.

“Ήρθε ο Λάζαρος, ήρθαν τα Βάγια,

Ήρθε των Βαγιών η εβδομάδα.”

ή

“ Ήρθε ὁ Λάζαρος, ήρθαν τα Βάγια,

ήρθε η Κυριακὴ που τρῶν᾿ τα ψάρια.”

Ακολουθεί διάλογος του Λαζάρου και των κοριτσιών.

"Ξύπνα, Λάζαρε, και μην κοιμάσαι,

ήρθε ἡ μέρα σου και ἡ χαρά σου".

ή

"Σήκω, Λάζαρε, και μην κοιμάσαι,

ήρθε ἡ μάνα σου απὸ την πόλη,

σου ῾φέρε χαρτὶ και κομπολόι".

Καταλήγουν πάντα με τα αιτήματα των κοριτσιών:

"Το κοφνάκι μου θέλει αυγά,

κι η τσεπούλα μου θέλει λεφτά!"

Για την ψυχή του Λάζαρου οι γυναίκες ζύμωναν ανήμερα το πρωί ειδικά κουλούρια, τους "λαζάρηδες", τα "λαζαρούδια" ή και "λαζαράκια".

"Λάζαρο αν δεν πλάσεις, ψωμί δεν θα χορτάσεις" έλεγαν, μια και ο αναστημένος φίλος του Χριστού πίστευαν πως είχε παραγγείλει: "όποιος ζυμώσει και δε με πλάσει, το φαρμάκι μου να πάρει."

Στα "λαζαράκια" έδιναν το σχήμα ανθρώπου σπαργανωμένου, όπως ακριβώς παριστάνεται ο Λάζαρος στις εικόνες.

(Τα αφράτα Λαζαράκια της φίλης Ξανθής από το blog “Οι συνταγές της Ασπρούλας”. Δείτε τη συνταγή εδώ).

Όσα παιδιά είχε η οικογένεια τόσους "λαζάρηδες" έπλαθαν και στη θέση των ματιών έβαζαν δυο γαρίφαλα.

(Τα Λαζαράκια της φίλης Marion από το blog “Cooking & Art”. Δείτε τη συνταγή εδώ).

Έφτιαξα κι εγώ χθες λαζαράκια για το καλό!

Φτιάξτε κι εσείς σήμερα, ακολουθώντας με εμπιστοσύνη μία από τις συνταγές που σας προτείνω.

Και του χρόνου να είμαστε καλά!