Ο Μάρτης της Ιστορίας και της Λαογραφίας

Ο Μάρτης ο Πεντάγνωμος ή Κλαψομάρτης ή Βαγγελιώτης ή Φυτευτής ή Ανοιξιάτης είναι ο τρίτος μήνας του Γρηγοριανού ημερολογίου και

θεωρείται η αρχή της Άνοιξης.

Ο λαός μας, εκδηλώνοντας την έντονη επιθυμία του να φύγει πλέον ο Χειμώνας, να «ανοίξει» ο καιρός, έλεγε «από Μάρτη καλοκαίρι», αν και η πείρα τον είχε διδάξει ότι ο Μάρτης έκρυβε πολλές δυσάρεστες εκπλήξεις, γιατί συνήθως οι καιρικές συνθήκες που επικρατούν στη διάρκειά του ήταν και είναι πολύ ασταθείς.

Μάλιστα τον παρομοίασε με άνθρωπο ψεύτη, με ευμετάβλητο χαρακτήρα που ποτέ δε γίνεται φίλος. Δείτε τι έλεγε:

«Τα λόγια σου είναι ψεύτικα

σαν του Μαρτιού το χιόνι

που το ρίχνει από βραδύς

και το πρωί το λιώνει!»

«Το Μάρτη κι αν τον αγαπάς

φίλο μην τόνε κάνεις!».

 

«Ο Μάρτης ο Πεντάγνωμος,

πέντε φορές εχιόνισε

και πάλι το μετάνιωσε

πως δεν εξαναχιόνισε!»

Ο Μάρτης στο αρχαίο Αττικό ημερολόγιο αντιστοιχούσε με τους μήνες Ανθεστηριώνα (το πρώτο 15νθήμερό του) και Ελαφηβολιώνα ( το 2ο 15νθήμερο). Ήταν ένας μήνας με πολύ σημαντικές γιορτές.

Τότε η Δήλος γιόρταζε το φωτεινό (Φοίβο) θεό της, τον Απόλλωνα, οι Ελευθερές της Βοιωτίας το Διόνυσο, θεό της αναγέννησης της φύσης και αργότερα η Αθήνα προς τιμή του ίδιου θεού τελούσε «τα Μεγάλα εν άστει Διονύσια» που συνδέθηκαν με τους δραματικούς (θεατρικούς) αγώνες.

Το ημερολογιακό έτος στην αρχαία Ρώμη άρχιζε την 1η Μαρτίου (Καλένδες Μαρτίου). Την ημέρα εκείνη οι Εστιάδες, ιέρειες της θεάς Εστίας, άναβαν νέα ιερή φωτιά στο ναό της θεάς στην αγορά της Ρώμης.

Επίσης την 1^η Μαρτίου εόρταζαν τα Ματρωνάλια, προς τιμή της θεάς Ήρας, μητέρας του Άρη, καθώς και τα γενέθλια του ίδιου του Άρη, που στα Λατινικά ονομάζεται Mars ( γενική Martis). Λένε ότι ο γιός του θεού, ο μυθικός Ρωμύλος, ονόμασε αυτό το μήνα Μάρτιο, τιμώντας μ’ αυτό τον τρόπο τον πατέρα του Άρη (Mars), γενάρχη των Ρωμαίων.

Να, λοιπόν, από πού προήλθε η ονομασία του μήνα!

Από την αρχαιότητα προέρχεται και το έθιμο του «Μάρτη» (αλλού λέγεται μαρτίτσι), ενός μικρού χειροποίητου βραχιολιού από άσπρο και κόκκινο νήμα που δένεται στο χέρι των παιδιών για να μην τα μαυρίσει ο Ήλιος. Ο «Μάρτης» θεωρείται ότι προστάτευε και τις κοπέλες από το κάψιμο του ήλιου, γιατί η άσπρη επιδερμίδα ήταν στοιχείο ομορφιάς. Τον φορούσαν συνέχεια και τον έβγαζαν την ημέρα της Λαμπρής και τον έκαιγαν στη λαμπάδα της Ανάστασης ή το έβαζαν στο αρνί, όπως ακόμα κάνουν στην ιδιαίτερή μου πατρίδα , για να μην καεί κατά το ψήσιμο!

Και στη γειτονική Βουλγαρία την 1^η Μαρτίου φοράνε τη Martenitza (στη φωτογραφία) φτιαγμένη από άσπρο και κόκκινο νήμα, που συμβολίζει την υγεία, την ευτυχία και την ευημερία. Την καρφιτσώνουν πάνω στα ρούχα τους, μέχρι να συναντήσουν τον πρώτο πελαργό. Τότε την κρεμάνε πάνω σ’ ένα ανθισμένο δένδρο!
(Ευχαριστώ πολύ τη φιλενάδα μου τη Tsvetelena!)

Ο Μάρτης περιλαμβάνει επίσης και το κύριο μέρος της νηστείας της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, γι’ αυτό χαρακτηριστικά λέγεται ότι «δε λείπει ο Μάρτης από τη Σαρακοστή!». 

(Περισσότερες Παροιμίες εδώ).

Ο Μάρτης της Ιστορίας, της Λαογραφίας αλλά και της Ποίησης.

Σας εύχομαι καλό μήνα από αύριο και καλώς να έρθει η Άνοιξη! Μην ξεχάσετε να φορέσετε Μάρτη, όχι για να μην μαυρίσετε αλλά έτσι για το έθιμο.

Σας καληνυχτίζω με μια ευχή, αλλάζοντας λίγο τους στίχους του ποιητή:

«Το Μάρτη παρακάλεσα

και το μικρό Νοέμβρη

Τον Αύγουστο το φεγγερό

κακό να μη σας έβρει!».

(Οδυσσέας Ελύτης, Τα Ρω του Έρωτα).